گلوکوم یا آب سیاه چشم چیست و چقدر خطرناک است؟

گلوکوم یا آب سیاه چشم چیست؟

گلوکوم یا آب سیاه یک بیماری جدی چشم است که می تواند باعث کوری شده و به عصب بینایی آسیب برساند. این آسیب می تواند منجر به از بین رفتن دائمی بینایی شود (عصب باصره عصبی است که از سلولهای نوری گیرنده در شبکیه چشم به قشر بینایی در مغز اتصال داشته. اطلاعات را از چشمان شما به مرکز دید در مغز منتقل می کند)

شایع ترین نوع گلوکوم علائم هشدار دهنده اولیه را ندارد و فقط در یک معاینه جامع چشم قابل تشخیص است. گلوكوم در صورت عدم شناسایی و درمان در ابتدا باعث از بین رفتن دید محیطی شده و در نهایت می تواند منجر به كوری شود. تا زمانی که متوجه از بین رفتن چشم توسط بیماری آب سیاه می شوید، خیلی دیر شده است، بینایی از دست رفته قابل ترمیم نیست و بسیار محتمل است که حتی بعد از شروع درمان کاهش بینایی بیشتری را نیز تجربه کنید.

تنها راه محافظت در برابر از بین رفتن بینایی و حتی نابینایی ناشی از گلوکوم، مراجعه به چشم پزشک برای معاینات روزمره جامع چشم است. فقط یک اپتومتریست یا چشم پزشک آموزش دیده می تواند علائم هشدار دهنده اولیه گلوکوم و شروع به درمان آن را قبل از از بین رفتن بینایی تشخیص دهد.

چه عواملی باعث ایجاد آب سیاه چشم می شود؟

در بیشتر موارد گلوکوم در اثر فشار بالاتر از حد طبیعی در داخل چشم ایجاد می شود، وضعیتی که به نام فشار خون بالای چشمی شناخته می شود. اما گاهی اوقات این مشکل می تواند تحت فشار داخل چشم نرمال هم ایجاد شود.

در بیشتر انواع گلوکوم، آسیب عصب بینایی و از بین رفتن بینایی رخ می دهد زیرا فشار داخل چشم (IOP) خیلی زیاد است. مرور سریع آناتومی چشم به توصیف دلایل ایجاد گلوکوم کمک خواهد کرد. فضای بین سطح جلوی روشن چشم (قرنیه) و لنز موجود در داخل چشم با یک مایع روشن به نام aqueous humor پر شده است. این مایع قسمت داخلی قدامی چشم را تغذیه می کند و با نگه داشتن صحیح فشار چشم، شکل چشم را حفظ می کند.

‏ aqueous humor به طور مداوم توسط سازه ای به نام جسم مژگانی که لنز را احاطه کرده است، تولید می شود و از طریق کانال مشبک به نام کانال مشبک ترابکولار که در زاویه تشکیل شده در داخل چشم قرار دارد که قرنیه و عنبیه در آن قرار دارند از چشم تخلیه می شود. اگر چیزی باعث بسته شدن این "زاویه زهکشی" شود،  aqueous humorنمی تواند به اندازه کافی سریع از چشم تخلیه شود، و فشار داخل چشم (IOP) افزایش می یابد.

آب سیاه معمولاً هنگامی رخ می دهد که فشار بیش از حد در داخل چشم باعث آسیب به عصب بینایی در قسمت پشت چشم و منجر به از بین رفتن دائمی بینایی می شود. مطالعات اخیر همچنین به عنوان یکی از خطرات ایجاد کننده گلوکوم، به فشار داخل جمجمه کم (فشاری که مغز را احاطه کرده است) نیز اشاره داشته است.

علائم گلوکوم یا آب سیاه

اکثر انواع گلوکوم به طور معمول باعث ایجاد درد نمی شوند و تا زمانی که از دست دادن دید قابل توجه ایجاد نشود، نشانه خاصی ندارند. این یکی از دلایلی است که معاینات معمول چشم بسیار مهم هستند. به طور معمول، معاینه چشم تنها روش تشخیص گلوکوم قبل از وقوع نابینایی دائمی است.

با این حال، یک نوع گلوکوم کمتر متداول، که آن را گلوکوم زاویه بسته حاد می نامند باعث علائم ناگهانی، اغلب تاری شدید دید، هاله در اطراف چراغ ها، درد چشم، تهوع و استفراغ می شود. اگر این علائم را تجربه کردید، سریعاً به یک پزشک چشم در نزدیکی خود مراجعه کنید تا بتواند برای کاهش IOP، کاهش علائم و جلوگیری از از بین رفتن دائمی بینایی اقدامات لازم را انجام دهد.

انواع آب سیاه چشم

معمولا بیماری گلوکوم چشم به دو شکل بروز پیدا می کند که هرکدام ویژگی های خاص خود را دارند. دو نوع اصلی گلوکوم عبارتند از:

گلوکوم زاویه باز اولیه

این شایع ترین نوع گلوکوم است و به طور معمول نوعی است که پزشکان چشم برای بیماران خود توصیف می کنند. در آب سیاه زاویه باز اولیه یا POAG، زاویه زهکشی که منتهی به مشبک ترابکولار می شود طبیعی به نظر می رسد، اما مایعات آبی خیلی آهسته از چشم خارج می شوند.

گلوکوم زاویه بسته

این نوع گلوکوم کمتر شایع است و در آن محل تخلیه خیلی باریک است یا شروع به بسته شدن می کند و مانع از خروج طبیعی aqueous humor می شود.

گلوکوم زاویه بسته می تواند مزمن باشد (یک زاویه آناتومیکی باریک یا بسته شدن زاویه با گذشت زمان) یا حاد (زاویه بطور ناگهانی باریک یا بسته می شود). اصطلاح آب سیاه با زاویه باریک غالباً برای توصیف گلوکوم به کار می رود که وقتی زاویه تخلیه خیلی کوچک و یا تا حدی بسته است، رخ می دهد.

گلوکوم کم فشار یا فشار متوسط

در این نوع از گلوکوم، حتی اگر IOP طبیعی باقی بماند، آسیب عصب بینایی و از بین رفتن بینایی رخ می دهد. فشار خون پایین ممکن است یک عامل خطرآفرین باشد.

گلوکوم مادرزادی

برخی از کودکان با نقص در زاویه زهکشی به دنیا می آیند که مانع از خروج مایع آبی به طور طبیعی از چشم می شود. معمولاً علائم واضحی مانند قرنیه های ابری، حساسیت به نور و چشمان آبکی وجود دارد.

گلوکوم یا آب سیاه ثانویه

این نوع از آب سیاه چشم به دلیل عارضه برخی از شرایط پزشکی (از جمله دیابت و فشار خون بالا) یا به دلیل سایر شرایط چشم (مانند آب مروارید و یووئیت)، عوارض جانبی داروها یا آسیب به چشم ایجاد می شود.

تشخیص گلوکوم یا آب سیاه چشم

اصلی ترین راه تشخیص زودهنگام آب سیاه چشم اندازه گیری فشار داخل چشمی با آزمونی به نام تونومتری است. در طی معاینات معمول چشم، از یک ابزار کوچک برای اندازه گیری فشار داخل چشم استفاده می شود. در طی این آزمایش (به نام تونومتری)، ممکن است از قطره های چشمی برای کاهش حساسیت قرنیه استفاده شود. در تونومتری گلدمن  (GAT)، قطره های بی حسی چشم استفاده می شود و یک پروب سبک وزن به آرامی چشم را برای اندازه گیری فشار چشم لمس می کند

در تونومتری غیر تماسی (NCT)، یک پف ملایم هوا مرکز قرنیه را صاف می کند تا فشار چشم را اندازه بگیرد و هیچ قطره چشم بی حسی لازم نیست. مقدار نرمال فشار چشم معمولاً زیر 21 میلی متر جیوه ( واحد اندازه گیری بر اساس میزان نیرو در یک منطقه تعریف شده خاص) در نظر گرفته می شود  مقادیر بالای IOP نشان دهنده افزایش خطر ابتلا به گلوکوم است.

روش های دیگر تشخیص گلوکوم شامل استفاده از فناوری تصویربرداری پیشرفته برای ایجاد تصاویر پایه و اندازه گیری عصب بینایی چشم و همینطور ساختارهای داخلی است. این تصاویر و اندازه گیری ها سپس در معاینات چشم پی در پی تکرار می شوند تا تغییرات را بررسی کنند.

درمان آب سیاه یا گلوکوم

روش های مختلفی برای درمان گلوکوم وجود دارد، از جمله قطره های دارویی چشم، میکرو جراحی، لیزر درمانی و سایر جراحی های چشم. درک این نکته ضروری است که درمان گلوکوم ممکن است مانع از بین رفتن بیشتر بینایی شود، اما بینایی که قبلاً از دست رفته باشد به بیمار باز نمی گردانند. بسته به نوع، شدت و پاسخگویی گلوکوم شما به درمان، چشم پزشک ممکن است معالجه پزشکی، جراحی یا ترکیبی از هر دو را تجویز کند.

داروهای آب سیاه چشم

استفاده از داروهای موضعی (تجویز قطره چشم) شایع ترین درمان برای ابتلا به گلوکوم زودرس است. هدف از ریختن قطره ها در چشم گلوکوم، کاهش فشار چشم یا  IOPبرای جلوگیری از کاهش بینایی است. از داروهای مورد استفاده برای درمان گلوکوم نیز برای درمان فشار خون بالای چشم (بدون آسیب عصب بینایی یا از بین رفتن دید) برای جلوگیری از بروز گلوکوم استفاده می شود.

انواع قطره چشم گلوکوم

چندین دسته و مارک های زیادی برای قطره چشم بیماری آب سیاه وجود دارد. پزشک چشم شما داروهایی را که احساس می کند برای نیازهای فردی شما موثرتر است تجویز می کند. در بعضی موارد، بیش از یک نوع قطره چشم ممکن است مورد نیاز و تجویز قرار گیرد. گلوکوم به طور معمول یک بیماری مزمن است، به این معنی که ممکن است شما نیاز به استفاده از قطره چشمی هر روز برای بقیه زندگی داشته باشید تا از پیشرفت گلوکوم جلوگیری کنید.

در برخی موارد، پزشک چشم شما ممکن است برای کاهش ریسک افت بینایی، داروی خوراکی (قرص) تجویز کند. برای ایمنی بیشتر مهم است که داروهای روزانه گلوکوم خود را طبق دستورالعمل مصرف کنید. بی دقتی و عدم رعایت رژیم های درمانی گلوکوم تجویز شده پزشکان چشم، یکی از دلایل اصلی نابینایی ناشی از گلوکوم است. اگر فهمیدید که قطره های چشمی که از آن برای گلوکوم استفاده می کنید ناراحت کننده یا ناخوشایند هستند، بدون اینکه ابتدا با پزشک چشم خود در مورد یک روش درمانی جایگزین احتمالی مشورت کنید، هرگز آنها را قطع نکنید.

عمل جراحی گلوکوم و آب سیاه چشم

در برخی موارد، جراحی گلوکوم ممکن است گزینه ای بهتر نسبت به دارو برای کنترل گلوکوم و جلوگیری از کاهش بینایی باشد. انواع مختلفی از جراحی برای گلوکوم وجود دارد، از جمله:

جراحی آب سیاه با روش تهاجم حداقل (MIGS)

در سال های اخیر، تعدادی از روش های میکرو جراحی به نام جراحی گلوکوم با حداقل تهاجم (MIGS) برای کاهش یا از بین بردن نیاز به داروهای گلوکوم ایجاد شده است. روشهای MIGS فقط به برش های ریز احتیاج دارند و باعث ایجاد تروما کمتر در چشم نسبت به جراحی های معمول گلوکوم می شوند. هدف MIGS  و جراحی گلوکوم معمولی یکسان است: افزایش میزان خروج  aqueous humor  از چشم تا پایین آمدن IOP و کاهش خطر آسیب عصب بینایی و کاهش دید.

جراحی گلوکوم ترابکولار

این جراحی ها نسبت به روش های MIGS تهاجمی تر هستند، اما اغلب در کاهش IOP و کاهش نیاز به داروهای گلوکوم موثرتر هستند. هدف از این روشها ایجاد کانالهای خروج جدید برای aqueous humor برای کاهش چشمگیر IOP است.

جراحی لیزر آب سیاه

متداول ترین عمل جراحی لیزر گلوکوم، لیزر ترابکولوپلاستی انتخابی (SLT) نام دارد. روش SLT بیش از 25 سال است که در سراسر جهان مورد استفاده قرار می گیرد و می تواند به عنوان یک درمان اصلی برای گلوکوم زاویه باز که نسبت به داروها بی اثر است یا عوارض جانبی غیرقابل قبول برای این نوع گلوکوم به وجود آورد، مورد استفاده قرار بگیرد.

بر اساس بنیاد تحقیقاتی گلوکوم، SLT  می تواند در صورت استفاده از درمان اولیه برای گلوکوم زاویه باز، IOP  را حدود 30 درصد کاهش دهد، اما ممکن است یک تا سه ماه طول بکشد تا نتایج به دست آید و این اثر به طور معمول فقط یک تا پنج سال طول می کشد. جراحی لیزر می تواند تکرار شود، اما نتایج حاصل از یک روش بعدی ممکن است چندان مؤثر نباشد.

جلوگیری از گلوکوم چشم

آیا می توان جلوی گلوکوم را گرفت؟ تحقیقات اخیر نشان می دهد که ورزش منظم خطر گلوکوم را کاهش می دهد، احتمالاً به این دلیل که باعث بهبود جریان خون در بدن از جمله چشم ها می شود. علاوه بر ورزش منظم و شیوه زندگی فعال، شما همچنین ممکن است با سیگار نکشیدن، حفظ وزن سالم و خوردن یک رژیم متنوع و سالم، خطر ابتلا به گلوکوم را کاهش دهید.